Η κόρη τού Ρόκκου Χοϊδά υπότροφος στο Αρσάκειο

Η άφιξη τού Γεωργίου τού Α΄ σηματοδότησε για την Ελλάδα μια περίοδο αρκετά έντονη, με πολλές πολιτικές αντιπαραθέσεις. Ο «βασιλεύς των Ελλήνων», όπως ήθελε να αποκαλείται, σε αντίθεση προς τον Όθωνα που ήταν «βασιλεύς τής Ελλάδος», βασίλευσε 48 χρόνια μέσα στα οποία πραγματοποιήθηκαν 19 φορές εκλογές. Μεγάλες και άξιες πολιτικές προσωπικότητες, όπως ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά και πολλοί άλλοι κυβέρνησαν τη χώρα και βέβαια δεν έλειψαν οι αντιδράσεις. Την πρώτη δεκαετία τής βασιλείας τού Γεωργίου τού Α΄ άλλαξαν είκοσι κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς πάντα πρόσωπα τής απόλυτης εμπιστοσύνης τού βασιλιά. Μετά τις εκλογές τού 1874 άρχισε να διακρίνεται η προσωπικότητα του Χαρίλαου Τρικούπη ,ο οποίος κατόρθωσε να πείσει τον Γεώργιο να αποδεχθεί την «αρχή τής δεδηλωμένης». Ακολούθησε περίοδος έντονου δικομματισμού, ο οποίος έφθασε στο ζενίθ με την πολιτική αντιπαράθεση των Τρικούπη – Δηλιγιάννη. Ψηφίστηκε νέος εκλογικός νόμος, οι εκλογές διεξάγονταν την ίδια ημέρα σε όλη την επικράτεια υπό την εποπτεία δικαστών. Το 1881 προσαρτήθηκε η Θεσσαλία και ένα τμήμα τής Ηπείρου Στις εκλογές τής 20ής Δεκεμβρίου 1881 ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ηττήθηκε από τον Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος κυριάρχησε συντριπτικά. Στις εκλογές τού 1881 εμφανίστηκαν και οι εκπρόσωποι τού αντιβασιλικού αγώνα στον οποίο πρωταγωνιστούσε ο Ρόκκος Χοϊδάς.

Γεννημένος το 1830 στο Ναύπλιο, ο Ρόκκος Χοϊδάς, δικαστικός και βουλευτής, γνωστός από τους αγώνες του εναντίον τής πολιτικής διαφθοράς, ανήκε σε παλιά αρχοντική οικογένεια τής Κεφαλονιάς με καταγωγή από την Κρήτη, που ήταν γραμμένη στο Libro d’ Oro. Σπούδασε νομικά στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η παραμονή του στην Ιταλία για νομικές σπουδές συνέπεσε με τις μεγάλες εθνικές και κοινωνικές αναστατώσεις που συντάραξαν την Ευρώπη. Τα νέα αυτά κοσμοϊστορικά μηνύματα τού 19ου αι. επηρέασαν τον Χοϊδά, ο οποίος δεν ήταν ένας ακόμα γραφικός τύπος τής Αθήνα, όπως κάποιοι θέλησαν να τον παρουσιάσουν. Ήταν ένας άνθρωπος σκεπτόμενος έξω από τα μέτρα τής ιδιαίτερα συντηρητικής εποχής του.

Παντρεύτηκε την Πηνελόπη Καφετζοπούλου, κόρη Χαλκιδαίου γιατρού. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όμως η Πηνελόπη αρρώστησε και πέθανε στον τοκετό. Το κοριτσάκι που πρόλαβε να φέρει στον κόσμο πήρε το δικό της όνομα και βαπτίστηκε Πηνελόπη. Την μικρή μεγάλωσε μόνος ο πατέρας του, παράλληλα με τις πολιτικές του δραστηριότητες.

Στην Ελλάδα, προς το τέλος τού 19ου αι., επικρατούσαν διαφόρων ειδών δολοπλοκίες και ίντριγκες. Στα καφενεία το κύριο θέμα συζήτησης ήταν οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων και οι φοιτητές, παραδοσιακά δημοκρατικοί, εναντιώνονταν στον θρόνο και στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Ανάμεσα σε όλους αυτούς ξεχώριζε η μορφή τού Ρόκκου Χοϊδά. Ο Μπάμπης Άννινος τον περιγράφει γλαφυρότατα στο «Ημερολόγιον τής Μεγάλης Ελλάδος» το 1927: «…μια φυσιογνωμία παράδοξος, μια μορφή η οποία είχε κάτι τι το λεόντιον και κάτι το ασκητικόν και ιερατικόν εν ταυτώ, μια μορφή η οποία, με τα αδρά της χαρακτηριστικά, με την μακράν μιξοπόλιον γενειάδα υπενθύμιζε τους τολμηρούς ομολογητάς των πρώτων τού Χριστιανισμού αιώνων και των βυζαντινών εποχών, τους φανατικούς ασκητάς, οι οποίοι ήρχοντο να ελέγξουν κατά πρόσωπον τους αιρετικούς ή εικονομάχους βασιλείς, μια μορφή, ήτις έπρεπε ν’ απεικονισθή με ζωντανά χρώματα και να παραμείνει εις μέρος επιφανές τής νεωτέρας μας κοινωνικής πινακοθήκης.»

Ο Χοϊδάς έλαβε ενεργό μέρος στην εκθρόνιση του Όθωνα. Το 1875, σε μια συγκέντρωση κατά των αυθαιρεσιών τής κυβέρνησης τού Βούλγαρη, ο βουλευτής Στάικος έβρισε το συγκεντρωμένο πλήθος. Ο Χοϊδάς, που είχε παραιτηθεί από την θέση τού εισαγγελέα εφετών για να υπερασπίζεται ελεύθερα τις ιδέες του, θύμωσε και τού απάντησε υπερασπιζόμενος τον λαό. Η λογομαχία κατέληξε σε μονομαχία. Ο Στάικος πυροβόλησε τον Χοϊδά στον πνεύμονα. Η κατάστασή του ήταν σοβαρή και επί έναν μήνα βρισκόταν σπίτι του μεταξύ ζωής και θανάτου. Έξω από το σπίτι του συγκεντρωνόταν καθημερινά μεγάλο πλήθος οπαδών του, για να μάθει νέα για την υγεία του, ενώ οι φίλοι του διενεργούσαν εράνους για να αντιμετωπιστούν τα έξοδα νοσηλείας του. Ο Γεώργιος ο Α΄, ο οποίος κατά βάθος θαύμαζε την ευθύτητα και το θάρρος τού Χοϊδά, προσπαθώντας να κατευνάσει το πλήθος και να αποφύγει τις αναταραχές, τού πρότεινε να στείλει την κόρη τού Πηνελόπη με υποτροφία για σπουδές στην Ελβετία και επιστρέφοντας να την τοποθετήσει κυρία επί των τιμών στο παλάτι. Ο Χοϊδάς αρνήθηκε την προσφορά. Το γεγονός αύξησε την εκτίμησή των οπαδών του αλλά ξεσήκωσε τους φιλομοναρχικούς εναντίον του.

Είναι γεγονός ότι η μαχητικότητά του και ο ακέραιος χαρακτήρας του τον έκαναν δημοφιλή στον λαό και αντίπαλο των ανθρώπων τής εξουσίας. Στις εκλογές τής 18ης Ιουλίου 1875 εξελέγη βουλευτής Κραναίας Κεφαλληνίας και το 1883 βουλευτής Αττικής. Η παρουσία του στη Βουλή και οι αγορεύσεις του ήταν πολύ έξω από τα κοινωνικώς επιτρεπτά όρια τής εποχής. Ο ζωηρός του χαρακτήρας και η ευστοχία των επιχειρημάτων του ήταν μοναδικά και ο ίδιος ήταν τόσο μαχητικός ώστε το προεδρείο τής Βουλής αποφάσισε οι αγορεύσεις του να μη συμπεριλαμβάνονται στα πρακτικά τής Βουλής. Πάντως ο λόγος του κατά τής μοναρχίας στη Βουλή είχε σκορπίσει ρίγη συγκίνησης στους Αθηναίους και συζητιόταν για πολλές ημέρες. Ο Θ. Βελλιανίτης στην εγκυκλοπαίδεια «Πυρσός» αναφέρει ότι κάποτε ο Χοϊδάς συναντήθηκε στην οδό Ηρώδου τού Αττικού με τον βασιλέα Γεώργιο, ο οποίος τον πλησίασε και τον ρώτησε: «Εξακολουθείς, Ρόκκο, να έχεις την ιδέαν να με κρέμασης;» και ο Χοϊδάς τού απάντησε «Πάντοτε, Μεγαλειότατε, εφόσον παραμένεις εις τον θρόνον. Αν παραιτηθείς και γίνεις δημοκρατικός, θα γίνω ο στενότερος φίλος σου.»

Σε πολλές από τις προεκλογικές του περιοδείες είχε δεχθεί προπηλακισμούς και απειλές από παρακρατικά στοιχεία με αποτέλεσμα να μην εκλέγεται πάντα. Πάντως παραιτήθηκε από το βουλευτικό αξίωμα οριστικά το 1885 διαμαρτυρόμενος για την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, στις σκάλες τής Βουλής, με κύριο οργανωτή τον αστυνόμο Κοκκινόπουλο. Μπορεί να μην έγινε δεκτή η παραίτησή του, ο ίδιος όμως δεν επανήλθε στη Βουλή. Ίδρυσε μαζί με τον βουλευτή Οικονόμου το Λαϊκό κόμμα, το οποίο διαλύθηκε πολύ γρήγορα. Στήριξε πολλούς δημοκρατικούς συλλόγους και συνεργάστηκε με τον Κλέωνα Τριανταφύλλου στην έκδοση τού περιοδικού «Ραμπαγά».

Τεύχος τού περιοδικού «Ραμπαγάς», τής σατιρικής αντιμοναρχικής εφημερίδας που τάραξε τα νερά στο τέλος τού 19ου αι.

Στις 4 και 8 Σεπτεμβρίου 1888 στο περιοδικό αυτό δημοσιεύτηκε ένα ιδιαίτερα αιχμηρό άρθρο τού Χοϊδά με τίτλο «Πατρίς και στρατός». Με αφορμή αυτό το άρθρο κινήθηκε ποινική δίωξη κατά των Τριαντάφυλλου και Χοϊδά. Η δίκη διεξήχθη στην Άμφισσα. Ο Χοϊδάς ανέλαβε όλη την ευθύνη για τα δημοσιεύματα και η απολογία του, τον Μάιο τού 1889, ήταν ένα βαρύ «κατηγορώ» εναντίον των αυλοκολάκων και των βασιλικών κομμάτων τής εποχής. Όπως ήταν φυσικό καταδικάστηκε σε τριετή φυλάκιση και οδηγήθηκε στις φυλακές τής Χαλκίδας, όπου το παλιό τραύμα στον πνεύμονα υποτροπίασε, με αποτέλεσμα τον βαρύ κλονισμό τής υγείας του δύο χρόνια μετά. Κατόπιν αυτού η κυβέρνηση τον αποφυλάκισε, ώστε να πεθάνει στο σπίτι του, κοντά στα αγαπημένα του πρόσωπα. Είχε μάλιστα τη χαρά, λίγο πριν πεθάνει, να παρευρεθεί στον γάμο τής κόρης του. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1891 πέθανε στο σπίτι του στη Χαλκίδα, κοντά σε φίλους και συγγενείς. Η κηδεία του έγινε στο παλαιό νεκροταφείο τού Αγ. Ιωάννη στη Χαλκίδα.

Ο Ρόκκος Χοϊδάς.  (Φωτογραφία Κοσμόπολις, Ποικίλη Στοά)

Η ιστορία τού Ρόκκου Χοϊδά δεν θα μπορούσε να έχει σχέση με την ιστορία τού Αρσακείου αν στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. τού 1879 δεν διαβάζαμε για αίτηση «Περί υποτροφίας τής θυγατρός Ρόκου Χοϊδά». Στη συνεδρίαση τού Δ.Σ. τής 3ης Οκτωβρίου αποφασίστηκε να είναι «η κόρη τού Ρόκκου Χοϊδά σύσσιτος επί συγκαταβάσει». Απορεί κάποιος όμως για τη φράση «επί συγκαταβάσει». Το 1879 το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αποτελούσαν οι Νικόλαος Μαυροκορδάτος (πρόεδρος), Ηρακλής Μητσόπουλος (αντιπρόεδρος), Χρήστος Φιλαδελφεύς (γραμματέας) και μέλη οι Γεώργιος Δρόσος, Μιχαήλ Μελάς, Αλέξανδρος Αντωνιάδης, Ιωάννης Βούρος, Αριστείδης Παπούδωφ, Δημήτριος Σεμιτέλος και Σταμάτιος Κρίνος. Η παρατήρηση «επί συγκαταβάσει» δείχνει ότι σε όλους ήταν γνωστός ο Ρόκκος Χοϊδάς και οι θέσεις του, όμως όλοι τους θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση είναι για όλα τα κορίτσια και σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να αρνηθούν την εκπαίδευση μιας μαθήτριας εξ αιτίας των πολιτικών πιστεύω τού πατέρα της. Γιατί τα μέλη τού Δ.Σ. είχαν τις προσωπικές πολιτικές τους πεποιθήσεις, αλλά πολιτικές τοποθετήσεις μέσα στο Σχολείο δεν επιτρέπονταν. Η παρατήρηση, λοιπόν, αυτή που συνόδευε την απόφαση μάλλον αποτελούσε προάσπιση τής απόφασης τού Δ.Σ. απέναντι στους θερμόαιμους φανατικούς κυβερνητικούς κύκλους, οι οποίοι θα μπορούσαν να τη σχολιάσουν ποικιλοτρόπως. Χρονικά το αίτημα ήρθε μετά τη μονομαχία τού Χοϊδά με τον Στάικο, όταν ο ίδιος ο Γεώργιος ο Α΄ προσπαθούσε να συμβιβάσει την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί για να μη προκληθούν ταραχές. Το Αρσάκειο είχε ιδρυθεί για την ενίσχυση τής εκπαίδευσης των Ελληνοπαίδων και ιδιαιτέρως των Ελληνίδων. Δεν μπορούσε, λοιπόν, να λάβει διαφορετική απόφαση.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία από το Αρχείο τής Φ.Ε. και στο βιβλίο τού Παναγ. Νούτσου «Πορτρέτα, Ρόκκος Χοϊδάς 1830-1890. Η σοσιαλιστική σκέψη. Ιστορία τού Νέου Ελληνισμού».