Ελένη Λοΐζου. Η διευθύντρια τού Ομηρείου Σμύρνης

Η Ελένη Λοΐζου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1855 και σπούδασε στο Αρσάκειο. Η τότε διευθύντρια τού Σχολείου Αμεναΐς Καβανιάρη είχε εκτιμήσει το ήθος και την αξία της και την κράτησε κοντά της και μετά το τέλος των σπουδών της να διδάσκει και να διδάσκεται. Στη συνέχεια η Λοΐζου δίδαξε ως οικοδιδάσκαλος τα τέκνα οικογενειών στην Κωνσταντινούπολη και την Ασία. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, με υποτροφία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας σπούδασε Παιδαγωγικά έναν χρόνο στη Γενεύη και τρία χρόνια στο Βερολίνο. Πριν επιστρέψει στην Αθήνα έμεινε έξι μήνες στο Παρίσι, όπου επισκέφθηκε διάφορα σχολεία για να μελετήσει τις γαλλικές παιδαγωγικές μεθόδους.

Η Ελένη Λοΐζου στο Βερολίνο

Tο 1881 ιδρύθηκε από τη «Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Σμύρνης» το Ομήρειο Παρθεναγωγείο με πρωτοβουλία τού Παύλου Αθηνογένη και τού Διονυσίου Μαρκόπουλου. Περιελάμβανε πλήρες 11τάξιο σχολείο με 2 τάξεις νηπιαγωγείου, 5 Ελληνικού σχολείου και 4 γυμνασίου. Σε αυτό γίνονταν δεκτές «πλην των ορθοδόξων και μαθήτριαι ανήκουσαι εις παν έτερον ανεγνωρισμένον θρήσκευμα, μη ούσαι αι τελευταίαι υπόχρεοι να ακολουθώσι τα εις τας ορθοδόξους διδασκόμενα μαθήματα». Τον Οκτώβριο τού 1886, ύστερα από εισήγηση τού Παύλου Αθηνογένη προς την εφορεία του Παρθεναγωγείου, μετονομάζεται σε «Ομήρειον», προς τιμήν τού «αθανάτου Σμυρναίου ραψωδού». Στο «Ομήρειον» διδάσκονταν έξι γλώσσες (Ελληνικά, Γαλλικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Ιταλικά και Αρμενικά), θρησκευτικά, φιλοσοφικά, γραμματολογία (αρχαία και νέα), μαθηματικά, ιστορία, γεωγραφία, φυσική, χημεία, φυσική ιστορία, κοσμογραφία, μουσική, φωνητική, χορός, ιχνογραφία, εργόχειρα και γυμναστική.

Το Ομήρειο Παρθεναγωγείο στη Σμύρνη

Για να εξασφαλίσει την καλύτερη λειτουργία τού σχολείου η «Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Σμύρνης» επικοινώνησε με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία στην Αθήνα και ζήτησε να της προτείνουν μία διευθύντρια ικανή να αντεπεξέλθει στις περιστάσεις. Ο Χρήστος Νικολαΐδης Φιλαδελφεύς, επίτιμος Γραμματέας και σύμβουλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, παρά το γεγονός ότι η Ελένη Λοΐζου είχε σπουδάσει στο εξωτερικό με υποτροφία τής Φ.Ε., δεν δίστασε να τη συστήσει ως την ικανότερη εκπαιδευτικό που διέθετε το Αρσάκειο, με μεγάλη μόρφωση και διδακτική εμπειρία. Έτσι το Διοικητικό Συμβούλιο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τής επέτρεψε να μην εργαστεί στο Αρσάκειο αλλά να μεταβεί τη Σμύρνη και να αναλάβει τη διεύθυνση τού Ομηρείου. Η Ελένη Λοΐζου διετέλεσε, λοιπόν, διευθύντρια τού Ομηρείου από τη σύστασή του έως τη Μικρασιατική καταστροφή. Επί σαράντα και πλέον έτη υπήρξε η ψυχή και η ήρεμη δύναμη τού ιστορικού αυτού σχολείου. Με την οξυδέρκεια και την εργατικότητά της και με το κατάλληλο πρόγραμμα κατόρθωσε οι «Ομηρειάδες», όπως ονομάζονταν οι μαθήτριες τού σχολείου, να μιλούν άριστα Γαλλικά και Αγγλικά, χωρίς αυτό να αποβαίνει εις βάρος τής ελληνικής τους παιδείας. Άλλωστε το 1885 το σχολείο αναγνωρίστηκε από το ελληνικό Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως ως ισόβαθμο με το Αρσάκειο με την υποχρέωση να συμμορφώνεται «προς το κατ’ έτος εγκρινόμενον υπό τού καθ’ ημάς Υπουργείου πρόγραμμα των διδακτέων εν τω Αρσακείω Μαθημάτων». Το 1886 μάλιστα άρχισε στο Ομήρειο η λειτουργία διδασκαλείου. Έτσι πολλές απόφοιτες δασκάλες δίδαξαν στα βάθη τής Μικράς Ασίας την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό.

Απόφοιτες Ομηρειάδες με τους καθηγητές τού Ομηρείου. Στο κέντρο η Ελένη Λοΐζου

Επί 40 χρόνια η Ελένη Λοΐζου  διηύθυνε το Ομήρειο. Η κοινωνία τής Σμύρνης την τίμησε ιδιαίτερα. Ακόμα και οι Τούρκοι, όταν λίγο πριν από την Καταστροφή έπαυσαν το ελληνικής υπηκοότητας προσωπικό, στο οποίο συμπεριλαμβανόταν και η διευθύντρια, την κάλεσαν στη διεύθυνση τής Αστυνομίας και τής δήλωσαν ότι δυστυχώς αναγκάζονται να την παύσουν επειδή ήταν υπήκοος εμπολέμου κράτους, αλλά τής επιτρέπουν να εξακολουθεί να παραμένει στο σχολείο όχι ως διευθύντρια αλλά ως πραγματική μητέρα τούσχολείου. Άλλωστε η ίδια η Ελένη Λοΐζου συνήθιζε να λέει: «Σαν παιδί μου το είδα να μεγαλώνει στα χέρι μου και σαν παιδί μου το αγαπώ».

Η Ελένη Λοΐζου με Ομηρειάδες στη Σμύρνη

Οι φλόγες που έζωσαν το Ομήρειο το 1922 μπορεί να κατέστρεψαν το κτήριο, αλλά όχι και το έργο που είχε επιτελεστεί σε αυτό. Οι απόφοιτοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους πόλη και να επιστρέψουν στην Ελλάδα ή σε άλλες ελληνικές κοινότητες τού εξωτερικού. Όμως συνέχισαν να αγωνίζονται «τον αγώνα τον καλόν». Η Ελένη Λοΐζου σε ηλικία 67 ετών επέστρεψε πλέον στην Ελλάδα. Και όπως γράφει η υποδιευθύντρια τού Οικοτροφείου τού Αρσακείου Ευρυδίκη Αρνού στο βιβλίο «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων», η Ελένη Λοΐζου «υπερογδοηκοντούτις, ευρισκομένη ήδη εν Αθήναις μετ’ άλλων Ομηρειάδων, επί τη 100ετηρίδι τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, βαθείαν υψώνει την ευγνωμοσύνην προς την Φ.Ε. η οποία έρριψεν άπλετον φως των ευεργετικών της ακτίνων και επί τής απέναντι Ιωνίας και δι’ αυτής εις τον υπόδουλον Ελληνισμόν τής Μικράς Ασίας».

Η Ελένη Λοΐζου πέθανε στην Αθήνα το 1941.

Σε ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα που έγραψε η ίδια με μολύβι λίγο πριν από τον θάνατό της διαβάζουμε: «Με την έμφυτον κλίσιν και τον έρωτα προς το διδάσκειν εισήχθην υπό των γονέων μου μικρά παιδίσκη ακόμα εις το Αρσάκειον Παρθεναγωγείον, ου τας τάξεις διηρχόμην μετ’ απαραμίλλου ευκολίας. Απεφοίτησα το έτος 1867 με τον διακαή πόθον να διορισθώ όσον ή δυνατόν ταχύτερον, και να αναλάβω τα καθήκοντα τής διδασκαλίσσης. Κατά το 1868 διωρίσθην διδασκάλισσα εν τω εις ό απεφοίτησα σχολείον. Αργότερον διωρίσθην δασκάλα εις Αδραμύττιον, όπου έμεινα επί τρία συνεχή έτη. Μετακληθείσα εις Αθήνας ειργάσθην και πάλιν εις το Αρσάκειον επί έν έτος, ότε τη υποδείξει και προτροπή τού επιτ. Γραμματέως και Συμβούλου τού εκπαιδευτηρίου Σακορράφου, μετέβην εις Κωνσταντινούπολιν ως οικοδιδασκάλισσα παρά τη εκεί οικογενεία τού σεβαστού Τραπεζίτου Ηλιάσκου. Αγάπη, εκτίμησις, ηθική υποστήριξης, οικογενειακόν περιβάλλον, ειλικρινής εξ όλων των μελών τής οικογενείας λατρεία συνετέλεσαν εις το να παρατείνω την εν Κωνσταντινουπόλει διαμονήν μου επί τρία έτη, οπότε πόθος ευρυτέρας μορφώσεως με ηνάγκασε να επιστρέψω εις την γενέτειραν. Τη υποδείξει τού αοιδίμου καθηγητή τού Πανεπιστημίου Αθηνών Ηρακλή Μητσόπουλου, το όνειρόν μου και ο διακαής πόθος μου έγιναν πραγματικότης και ανεχώρησα δι’ Ελβετίαν, είτα δε εις Βερολίνον προς συμπλήρωσιν των σπουδών μου, όπου έτυχα τής προστασίας τού αειμνήστου πρεσβευτού τής Ελλάδος Αλεξάνδρου Ραγκαβή. Κατά τον Οκτώβριον τού 1879, υποστάσα τας γενομένας εξετάσεις τής παιδαγωγικής και λαβούσα το πτυχίον μου, ανεχώρησα διά Παρισίους με σκοπόν να παρακολουθήσω εκ τού σύνεγγυς την λειτουργίαν των εκεί σχολών.

Τον Φεβρουάριον τού 1880 επέστρεψα εις Αθήνας όπου εδιωρίσθην διά τρίτην φοράν εις το Αρσάκειον. Τη συστάσει τού τότε επιτίμου Γραμματέως (πρόκειται για τον Χρήστον Νκολαΐδη-Φιλαδελφέα) διωρίσθην τον Σεπτέμβριον τού 1881 ως Διευθύντρια τού εν Σμύρνη Ανωτάτου Ομηρείου Παρθεναγωγείου, εις ό ειργάσθην μέχρι τού έτους 1922, οπότε κατά την 25ην Αυγούστου, μίαν ημέραν από τής εισόδου των Τούρκων, κατώρθωσα να φύγω, χωρίς να ειδώ εις ερείπια την πόλιν εις ήν έζησα και έτυχον μεγίστης ηθικής υποστηρίξεως, ανυποκρίτου και αμέτρου εκτιμήσεως τής κοινωνίας τήης ελληνικωτάτης και ωραίας Σμύρνης»

Αυτά τα σεμνά λόγια αρκέστηκε να γράψει η εμβληματική αυτή φυσιογνωμία που το πέρασμά της σημάδεψε την ελληνική παιδεία στη Σμύρνη.

Το κείμενο βασίζεται στο Λεύκωμα των 160 χρόνων τής Φ.Ε., την ανέκδοτη «Ιστορία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» τού Στέφανου Γαλάτη, το βιβλίο «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων» και στο βιβλίο τού Χρήστου Σωκρ. Σολομωνίδη «Η Παιδεία στη Σμύρνη».

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ

Φιλόλογος – ιστορικός