Αρσινόη Παπαδοπούλου. Μια Αρσακειάς λογοτέχνις

Πτυχιούχος τού Αρσακείου ήταν και η γνωστή λογοτέχνις Αρσινόη Παπαδοπούλου. Κόρη τού εκπαιδευτικού και ιδρυτή τού «Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου» και υπαλλήλου τού Υπουργείου Εξωτερικών Γρηγορίου Παπαδόπουλου από τη Θεσσαλονίκη και τής Αθηναΐδος Στεφοπούλου, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1853. Σπούδασε αρχικά στο παρθεναγωγείο Λασκαρίδου και στη συνέχεια στο Αρσάκειο, από όπου πήρε πτυχίο σε ηλικία 15 ετών. Συνέχισε να σπουδάζει καθοδηγούμενη από τον πατέρα της. Σε ηλικία 19 ετών και ενώ ετοιμαζόταν να φύγει στην Ευρώπη για να ολοκληρώσει τις σπουδές της, προσβλήθηκαν τα μάτια της από σοβαρή ασθένεια. Ο απροσδόκητος δε θάνατος τού πατέρα της την ανάγκασε, ως πρωτότοκη κόρη, να αναλάβει τα βάρη τής οικογένειάς της. Το 1877 ταξίδεψε στη Μασσαλία, όπου παρακολούθησε μαθήματα κλασικής φιλολογίας και φυσικών επιστημών στη Faculté des Sciences. Δίδαξε την ελληνική και τη γαλλική γλώσσας σε σχολεία τού Λονδίνου και τής Αθήνας. Μετά τον θάνατο τής μητέρας της, το 1883, λόγω οικογενειακής πίεσης παντρεύτηκε και ακολούθησε τον άντρα της στη Σμύρνη. Ο γάμος της έληξε άδοξα ενάμιση χρόνο αργότερα, χάρισε όμως στην Παπαδοπούλου μία κόρη, μαζί με την οποία επέστρεψε στην Αθήνα. Όμως μέσα σε 5 μέρες η μικρή κόρη της πέθανε εξαιτίας μιας παιδικής επιδημίας. Ο θάνατός της σημάδεψε βαθιά την υπόλοιπη ζωή τής Αρσινόης Παπαδοπούλου.

Η Αρσινόη Παπαδοπούλου σε νεαρή ηλικία ( ΕΚΒ. Αρχείο Ελλήνων  Λογοτεχνών)

Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1870 με τη δημοσίευση τού διηγήματος «Ο όρκος τού σπουδαστού», το οποίο συμπεριέλαβε, δεκαεφτά χρόνια αργότερα ,στην πρώτη της συλλογή διηγημάτων με τίτλο «20 διηγημάτια προς χρήσιν των παιδίων». Ο θάνατος τού πατέρα της την ώθησε να γράψει το βιβλίο «Ο δημιουργός τού ελληνικού έθνους Μέγας Αλέξανδρος», το οποίο δούλευε επί 20 χρόνια.

«Ο δημιουργός τού ελληνικού έθνους Μέγας Αλέξανδρος» τής Αρσινόης Παπαδοπουλου

Ο θάνατος τής κόρης της την έστρεψε προς την παιδική λογοτεχνία. Όπως είπε και η ίδια στην αντιφώνησή της κατά τον εορτασμό τής ογδοηκονταετηρίδος της που οργάνωσαν διάφορα γυναικεία σωματεία στον «Παρνασσό» το 1933: «Το πρώτο μου βιβλίο έγραψα χάριν τής πενταετούς μου κόρης. Αι τρυφερότητές της, τα παιχνίδια της, αι αταξίαι της μού έδωσαν αφορμήν εις διηγηματάκια και με χαράν μου είδα πόσον μού ήτο εύκολον με αυτά να την διασκεδάζω, χωρίς να εννοεί ότι την παιδαγωγώ. Τούτο με ενεθάρρυνε να εξακολουθήσω…».

«Από παντού τής ελληνικής γης», διηγήματα τής Αρσινόης Παπαδοπούλου

Το 1890 έφυγε για τη Θεσσαλονίκη, όπου εργάστηκε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο, και έδωσε διαλέξεις στον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο. Εξέδωσε πολλά διηγήματά της στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα και το 1901 υπέβαλε στον διαγωνισμό Σχολικών Βιβλίων τη συλλογή «Μητρός υποθήκαι», η οποία βραβεύτηκε και εγκρίθηκε από το Υπουργείο για χρήση στα σχολεία (1901-1906 και 1906-1911). Κείμενα και μεταφράσεις της δημοσίευσε επίσης στα περιοδικά «Εστία», «Αθηναΐς», «Ημερολόγιον τού Σκόκου», «Ποικίλη Στοά», «Βύρων», «Καιροί», «Ελληνίς», «Ελληνική Επιθεώρησις», «Τα Ελληνόπουλα». Το 1895 στα «Αθηναϊκά ανθύλλια» η Αρσινόη Παπαδοπούλου, σε επιστολή «Εξ Αθηνών εις Μασσαλίαν» προς την «Φίλη Ελένη», γράφει: «Επιμένεις πάντοτε εις την πεποίθησίν σου, ότι η ευπαίδευτος γυνή δεν είναι δυνατόν να είναι και καλή οικοδέσποινα, αλλ’ ίσως δεν θεωρείς το ζήτημα υπό την σοβαράν αυτού έποψιν··δεν έχω την σχολαστικότητα να φρονώ ότι η γυνή, αν δεν ηξεύρη γράμματα, δεν αξίζει τίποτε ως οικοδέσποινα, όχι··γυναίκες απαίδευτοι υπήρξαν θησαυρός και στήριγμα πολύτιμον εις την οικογένειάν των, διότι είχον καρδίαν, και η καρδία δι’ ημάς είναι πάντοτε οδηγός ασφαλής. Ας επιβάλλεται ο ανήρ διά τής ισχύος, δεν νικώμεν ημείς διά τής καρδίας; Σοι φαίνεται σμικρόν τούτο; Διά τής καρδίας μεταβάλλομεν την σφοδρότητα των παθών εις διαρκές αίσθημα εκτιμήσεως και αφοσιώσεως, διά τής καρδίας παιδαγωγούμεν, διά τής καρδίας βασιλεύομεν. Η ευπαίδευτος λοιπόν γυνή δύναται να αποβή ο τύπος τής οικοδεσποίνης, αν συναισθάνηται πραγματικώς την ισχύν της και τρέψη όλας αυτής τας γνώσεις, όλην αυτής την καλλαισθησίαν προς επέκτασιν τής μίας και μόνης αυτής επιστήμης··και τότε εργάτης μετριόφρων, αλλ’ ακάματος θέλει συντελέσει εις την αναγέννησιν τής πατρίδος της, διαπλάττουσα αποτελεσματικώτερον τον οίκον, το θεμέλιον αυτό πάσης αληθώς πεπολιτισμένης κοινωνίας! Διατί λοιπόν τα ξένα μόνον ζηλεύουσα θέλεις αβασανίστως να ασπασθώμεν και εμείς τας περί ελευθεριών τής γυναικός ιδέας, αφού άλλαι ανάγκαι μάς προσκαλούσιν εις καθήκοντα πολύ σοβαρώτερα; Διατί να εποφθαλμιώμεν εις τα προνόμια, όσα αι γυναίκες των γηραιών εθνών τής Δύσεως διαμφισβητούσι προς τους άνδρας, αφού ρέει εις τας φλέβας μας το αίμα των μητέρων, αίτινες ανέθρεψαν τους ήρωας, δι’ ους η νεωτέρα Ελλάς σεμνύνεται σήμερον;».

Το 1896 γύρισε στην Αθήνα και εργάστηκε στην ιδιωτική εκπαίδευση. Μετά το γύρισμα τού αιώνα τα ίχνη της σχεδόν χάνονται. Πιθανόν πέθανε στο Γηροκομείο Αθηνών, όπου ζούσε δύο χρόνια πριν από τον θάνατό της.

Η Αρσινόη Παπαδοπούλου σε μεγαλύτερη ηλικία

Η Αρσινόη Παπαδοπούλου ανήκει στους Έλληνες πεζογράφους τής λεγόμενης γενιάς τού 1880. Προσανατολισμένη αποκλειστικά στον χώρο τού διηγήματος, είχε σαφείς διδακτικούς και ηθοπλαστικούς στόχους με έμφαση στη διάδοση ανθρωπιστικών αξιών και εθνικών ιδεωδών. Το σύνολο τού έργου της ανήκει στην παιδική λογοτεχνία, παράλληλα ωστόσο απευθυνόταν και στους γονείς.

• Το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία που αντλήθηκαν από την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Πυρσός» και το άρθρο τής Ρόζας Νικολοπούλου (αντιπροέδρου τού ΣΑΦΕ) στο βιβλίο «Φυσιογνωμίαι τινες Αρσακειάδων».

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

Φιλόλογος – ιστορικός