Η σημασία τής εθελοντικής προσφοράς στην εδραίωση τής Φ.Ε.

Ο εθελοντισμός βασίζεται στην ενσυνείδητη και την ανιδιοτελή προσφορά τού ανθρώπου προς τον συνάνθρωπό του και την κοινωνία εν γένει. Στην αθηναϊκή δημοκρατία οι πολίτες κατείχαν εθελοντικά σημαντικές δημόσιες θέσεις. Μια σειρά από μεγάλους εθνικούς ευεργέτες συνέβαλαν ουσιαστικά στην ανασυγκρότηση τού νέου ελληνικού κράτους, κυρίως με τις δωρεές τους για εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς σκοπούς. Τον 19ο αιώνα η ιδιωτική πρωτοβουλία παίζει πρωτεύοντα ρόλο, αφού η απουσία τού κράτους είναι αισθητή και κατανοητή, τουλάχιστον τις πρώτες δεκαετίες.

Εκείνη την περίοδο πολλές και επώνυμες Αθηναίες τής αστικής τάξης προσέφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους με την υποστήριξη τής βασίλισσας Αμαλίας. Μεταξύ αυτών η Μαρία Υψηλάντη, σύζυγος τού Γεωργίου Υψηλάντη, η οποία περιέθαλπε γύρω στα είκοσι ορφανά κορίτσια, έχοντας ουσιαστικά μετατρέψει το σπίτι της σε άσυλο. Αντίστοιχα προσέφεραν τις υπηρεσίες τους η Ζωή Σούτσου, η Κυριακούλα Κριεζή, η Ανδρομάχη Ρενιέρη, η Λουκία Ρίζου κ.ά. Από την πλευρά τού κράτους δεν μπορούσε να υπάρχει ανάλογη μέριμνα, λόγω τής γενικότερης αστάθειας που επικρατούσε και της οικονομικής ανέχειας, η οποία δυσκόλευε την εκπόνηση μακροπροθέσμων σχεδίων. Έτσι οι φιλανθρωπικές οργανώσεις αναπτύξαν στενούς δεσμούς με την Εκκλησία και το κράτος περιορίστηκε στον ρόλο τού εξ αποστάσεως ελεγκτή.

Οι ιδιωτικές αυτές προσπάθειες, επειδή δεν συνοδεύονταν από συστηματική κρατική δραστηριότητα, δεν αρκούσαν να καλύψουν τα κενά και τις ελλείψεις που υπήρχαν στην Ελλάδα. Η ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας βασίστηκε κυρίως στην αυτοπροαίρετη επιθυμία των μελών της να βοηθήσουν στην oργάνωση τής παιδείας στο ελληνικό κράτος. Άλλοι με τη συνδρομή τους, άλλοι με δωρεές και άλλοι διευκολύνοντας την Εταιρεία στην πραγματοποίηση τού έργου της βοήθησαν στη δημιουργία σε όλη την Ελλάδα Αρσακείων Σχολείων για την εκπαίδευση «των κορασίων» και Διδασκαλείων για την εκπαίδευση «διδασκαλισσών». Τα μέλη τού Δ.Σ. προσέφεραν δωρεάν τις υπηρεσίες τους και αντιμετώπιζαν τα προβλήματα που παρουσιάζονταν με σύνεση και ευθυκρισία, αφού τις περισσότερες φορές έπρεπε να συνδυάσουν το επιθυμητό με το εφικτό. Και αυτό το τελευταίο δεν ήταν εύκολο.

Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της η Φ.Ε. είχε περιορισμένα έσοδα, που προέρχονταν κυρίως από τις συνδρομές των μελών και τα δίδακτρα που πλήρωναν οι μαθήτριες τού Διδασκαλείου, γιατί στο Αλληλοδιδακτικό οι μαθήτριες φοιτούσαν δωρεάν. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν οι δωρεές κάποιων «φιλομούσων» Ελλήνων. Αλλά και πάλι τα έξοδα ήταν μεγάλα, διότι έπρεπε να πληρωθούν ενοίκια για το Σχολείο και το Οικοτροφείο, μισθοί εκπαιδευτικών, εξοπλισμός των Σχολείων, αγορά εποπτικού υλικού και βιβλίων.

Ο εκδότης Ανδρέας Κορομηλάς, το νεότερο μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (Eθνικόν Ημερολόγιον Μαρίνοθ Παπαδόπουλου-Βρετού 1868)

Στην έκθεση που κατέθεσε ο Ι. Κοκκώνης στη Γενική Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε. στις 3 Οκτωβρίου 1837 αναφέρεται: «Από τη συζήτηση τής περί εσόδων και εξόδων τής Εταιρείας εκκινήθησαν τινά των μελών να κάμωσι τας εξής αυτοπροαιρέτους προσφοράς. Ο κ. Ανδρέας Κορομηλάς[1] προσφέρει να τυπώνη 15 φύλλα τυπογραφικά κατ’ έτος χωρίς να λαμβάνη καμίαν πληρωμήν διά τα τυπωτικά. Ο Τυπογράφος Ι. Φιλήμων προσφέρει ομοίως να τυπώνη 10 φύλλα. Ο Αιδεσιμώτατος Ηλ. Γεράσιμος Λοίτσικας, προσφέρει χάριν τού σχολείου των κορασίων τον όσον λαμβάνει μισθόν από την Δημαρχίαν ως ιερεύς τού Δημοτικού Νοσοκομείου. Ο καθηγητής τού Γυμνασίου Χ. Βάφας[2] αναδέχεται να παραδίδη αμισθί την Ελληνικήν γλώσσαν εις τα τού ανωτέρου σχολείου κοράσια. Ο κ. Ζήσης Κλεάνθης[3], προτροπή τού θείου του κ. Κλεάνθους, αναδέχεται ομοίως την τής ιχνογραφίας διδασκαλίαν. Ο ιατρός κ. Πέτρος Ηπίτης[4] αναδέχεται την θεραπείαν των ασθενών υποτρόφων κορασίων, ο δε Π. Ζαφειρόπουλος να εκπληροί χρέη γραφέως τής εταιρίας κατά τας ώρας καθ’ ας μένει ελεύθερος τού χρέους τής υπηρεσίας του. Ο Δήμαρχος Αθηναίων Κ.Δ. Καλλιφρονάς[5] επανέλαβε την προσφοράν των 40 δρχ. διά το ενοίκιον τού καταστήματος, προσθέσας ότι ελπίζη να εύρη πρόθυμον το Δημοτικόν Συμβούλιον εις το να δώση περισσοτέραν βοήθειαν, αν λάβη χρείαν η Εταιρία.». Από ό,τι φάνηκε οι εθελοντικές προσφορές αυτές διήρκεσαν επί πολλά χρόνια. Ο Ανδρέας Κορομηλάς και ο Ι. Φιλήμων[6] συνέχισαν επί πολλά χρόνια να τυπώνουν τα έγγραφα και τα πρακτικά τής Εταιρείας, ενώ ο Ηπίτης ήταν υπεύθυνος για την υγεία των Αρσακειάδων μέχρι τον θάνατό του, χωρίς ποτέ να δεχθεί χρήματα από τη Φ.Ε.

Ο Ιωάννης Φιλήμων, δημοσιογράφος και εκδότης ( Εθνικόν Ημερολόγιον Μαρίνου Παπαδόπουλου- Βρετού)

Έναν χρόνο μετά ο Ιωάννης Κοκκώνης επανέρχεται και στην 5η Γενική Συνέλευση των μελών τής Φ.Ε. αναφέρει: «Ο κ. Κράνειος, διδάσκαλος τής εν τω Γυμνασίω Ελληνικής Σχολής, παραδίδει διά μικράν αμοιβήν το Ελληνικόν μάθημα, εις το οποίο προοδεύουσι αι μαθήτριαι. Ο Αρχιμανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης ανεδέχθη αυτοπροαιρέτως την άμισθον παράδοσιν της Ιεράς Ιστορίας και Κατηχήσεως. Ο εν τω Διδασκαλείω δάσκαλος τής Καλλιγραφίας Δ. Δρακάκης εκτελεί αμισθί την διδασκαλίαν αυτού τού μαθήματος, ελπίζομεν δε ότι και ο τής Μουσικής Αβραμιάδης να διδάξη εντός ολίγου και το τής Μουσικής. Η δε διδασκάλισσα Πιτταδάκη παραδίδει, εκτός των διαφόρων γυναικείων χειροτεχνημάτων, τα λοιπά αναγκαία μαθήματα τής Ιστορίας, Γεωγραφίας και Γραμμικής Ιχνογραφίας.». Έτσι λοιπόν, με την προσφορά πολλών και απλών ανθρώπων προόδευσε ένα σχολείο, ένας τόπος, μία χώρα.

Βέβαια, στην περίπτωση τής Φ.Ε. το κράτος, αναγνωρίζοντας το κενό που έσπευδε να καλύψει ένα ελληνικό σχολείο θηλέων, βοήθησε ουσιαστικά και στήριξε τα Σχολεία της, παραχωρώντας της στην ουσία την πρωτοβουλία να καθορίζει το πρόγραμμα των διδασκομένων μαθημάτων μέχρι το τέλος περίπου τού 19ου αι. Γι’ αυτό και ευδοκίμησε τόσο πολύ και τόσο γρήγορα η προσπάθειά της. Αυτό δεν μειώνει σε τίποτα την αυτοπροαίρετη προσφορά των ευεργετών, των ιδιωτών και όλων όσοι διευκόλυναν το έργο τής Φ.Ε.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος – ιστορικός

• Το κείμενο στηρίζεται σε στοιχεία από το αρχείο τής Φ.Ε. και την «Έκθεσι γενομένη εις την Δ΄ Γενικήν Συνέλευσιν τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» (Ιωάννης Κοκκώνης, 3/10/1837) και από την «Έκθεσι γενομένη εις την Ε΄ Γενικήν Συνέλευσιν τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» (Ιωάννης Κοκκώνης 30/1/1838).

[1] Ο Ανδρέας Κορομηλάς ήταν το νεότερο ιδρυτικό μέλος τής Φ.Ε. Τυπογράφος, εκδότης και βιβλιοπώλης βοήθησε ουσιαστικά τη Φ.Ε.

2. Ο Χ. Βάφας, από το Συρράχι τής Ηπείρου, σπούδασε στην Ακαδημία τής Κέρκυρας. Δάσκαλος αφιλοκερδής, συνεργάστηκε με τον Γεννάδιο για την ίδρυση τού Α΄ Γυμνασίου τής Αθήνας.

[3] Ο Ζήσης Κλεάνθης ήταν ανιψιός τού γνωστού αρχιτέκτονα Σταμάτιου Κλεάνθη. Φαίνεται ότι ήταν και συνεργάτης του και παρών σε όλα τα πνευματικά και καλλιτεχνικά δρώμενα τής εποχής.

[4] Ο Πέτρος Ηπίτης ήταν ιατροφιλόσοφος τού 19ου αι. και προσωπικός γιατρός τού Αλ. Υψηλάντη. Υπήρξε μέλος τής Φ.Ε. και ανέλαβε την ιατρική περίθαλψη των μαθητριών τού Αρσακείου αφιλοκερδώς.

[5] Ο Δ. Καλλιφρονάς ήταν δήμαρχος Αθηναίων και μέλος τής Φ.Ε.

[6] Ο Ι. Φιλήμων ήταν Έλληνας ιστορικός του 19^ου αι. αγωνιστής της Επανάστασης του 1821. Ήταν μαχητικός δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας Αιών.