Αρσάκειο Προκαταρτικό Σχολείο Γαυρίου Άνδρου
Στους Κανονισμούς των Παρθεναγωγείων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τού 1877 και τού 1883 περιλαμβάνεται κεφάλαιο «Περί των εν τοις Δήμοις σχολείων τής ΦΕ». Εκεί αναφερόταν ότι η διδασκαλία σε αυτά θα παρεχόταν δωρεάν, η Φ.Ε. θα χορηγούσε τα σκεύη των Σχολείων και θα κατέβαλλε τον μισθό των δασκάλων, εν ανάγκη και το ενοίκιο τής κατοικίας τους, εκτός εάν ο Δήμος τής περιοχής μπορούσε να αναλάβει μέρος των εξόδων. Στην καλύτερη περίπτωση φυσικά γινόταν λόγος και για την ύπαρξη καταλύματος για τη δασκάλα, το οποίο δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα μικρό δωμάτιο δίπλα στην τάξη. Τα σχολεία ήταν προκαταρκτικά, δηλ. δημοτικά, και σε αυτά διδάσκονταν τα εγκεκριμένα από το Υπουργείο μαθήματα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο, αλλά και χειροτεχνήματα. Στόχος τής ίδρυσής τους ήταν η διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας σε περιοχές όπου μερίδα τού πληθυσμού μιλούσε αρβανίτικα. Όπως πολύ σωστά είπε στο Δ.Σ. ο πρώτος Επόπτης τής Φ.Ε. Ι. Βιώνης, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θεωρούσε ότι «Αποτελεί ασέβειαν εν τη χώρα εν τη οποία ωμιλείτο η θεία του Πλάτωνος γλώσσα, εν τη οποία ο Δήμος ήκουεν από τής Πνυκός την συγκινούσαν τού Δημοσθένους γλώσσαν … να μη ομιλείται πλέον σήμερον.». Τα Σχολεία αυτά επόπτευε επιτροπή διορισμένη από το Δ.Σ. τής Φ.Ε.
Αν μελετήσει κάποιος τα μέρη στα οποία ίδρυσε σχολεία η ΦΕ θα καταλάβει ποιες ήταν οι περιοχές όπου οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν την αρβανίτικη γλώσσα στις καθημερινές του συναλλαγές. Ακόμα όμως και σε περιοχές όπου δεν υπήρχε παρόμοιο θέμα, οι περισσότεροι γονείς αρνούνταν να μορφώσουν τα κορίτσια τους.
H περιοχή της Βορειοδυτικής Άνδρου ήταν γνωστή από τον 19ο αιώνα ως «Αρβανιτιά». Φαίνεται λοιπόν ότι οι Αρβανίτες κατέβηκαν στην Άνδρο τον 15ο αιώνα, αφού ο Marino Sanudo αναφέρει ότι «στις 24 Σεπτεμβρίου 1510 Τούρκοι επιτέθηκαν στο χωριό Αμόλοχος (Molaca) που κατοικείτο από Αρβανίτες τής Άνδρου», ενώ οι ίδιοι φαίνεται «να έχουν εγκαταλείψει το νησί και να υπογράφουν το 1521 στη Σικελία διομολογήσεις με τον βαρόνο Αλφόνσο Peralta». Όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση τού ’21 οι Αρβανίτες ξεσηκώθηκαν και συστρατεύθηκαν σε έναν αγώνα που τον θεώρησαν «αγώνα ζωής ή θανάτου τού γένους».
Το λιμάνι τού Γαυρίου τον 19ο αι.
Όπως ήταν λοιπόν φυσικό, το 1867, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία σκέφτηκε να ιδρύσει ένα από τα «εν Δήμοις σχολεία» της στην Άνδρο. Οι σχέσεις τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας με την Άνδρο και ιδιαίτερα με τη Μονή τής Ζωοδόχου Πηγής, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στο Γαύριο και το Μπατσί, χρονολογούνται από το 1842. Η Μονή λειτουργούσε στο νησί από τον 14ο αιώνα αν και μνημονεύεται ως προσκύνημα πολύ παλαιότερα. Κατά τη διάρκεια τής Επανάστασης οχυρώθηκε από τον μοναχό Ιωαννίκο, ο οποίος ήταν Φιλικός. Από τη Μονή αυτή το Δ.Σ. τής Φ.Ε., με τη διαμεσολάβηση τής βασίλισσας Αμαλίας, είχε αγοράσει το 1842 το οικόπεδο στο οποίο κτίστηκε το ιδιόκτητο Σχολείο της στην Αθήνα. Λίγο αργότερα μάλιστα η Μονή παραχώρησε δωρεάν στη Φ.Ε. μικρό τμήμα τού οικοπέδου της για να μεγαλώσει το Σχολείο.
Άποψη τού Γαυρίου το 1935
Τα «εν Δήμοις σχολεία» τής Φ.Ε. λειτουργούσαν με την αλληλοδιδακτική μέθοδο και αποσκοπούσαν όχι τόσο στην εκπαίδευση διδασκαλισσών, αλλά κυρίως στη διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας, ώστε να χρησιμοποιείται στην καθημερινότητα από τις νεαρές μαθήτριες, οι οποίες θα την δίδασκαν στα παιδιά τους.
Το Σχολείο στεγάστηκε στο Γαύριο σε οίκημα που ανήκε στη Μονή. Δυστυχώς έκλεισε τον επόμενο χρόνο λόγω τού μικρού αριθμού των μαθητριών, αλλά και των δυσκολιών που παρουσίαζε η εποπτεία του, αφού η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με το νησί ήταν πολύ σπάνια και δύσκολη.
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος – ιστορικός
- Το κείμενο βασίστηκε σε πληροφορίες από το Αρχείο τής Φ.Ε., την ανέκδοτη Ιστορία τού Στ. Γαλάτη «Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1836-1936», τον τόμο «Η εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Αρσάκεια ‒ Τοσίτσεια Σχολεία, 160 χρόνια παιδείας» και σε δημοσιεύματα τού Τύπου.