Εκτύπωση
Κατηγορία: Σχολεία στην Αττική τον 19ο αι
Εμφανίσεις: 812

Αρσάκειο Προκαταρκτικό Σχολείο Κηφισιάς

 

Στις αρχές τού 19ου αιώνα οι γυναίκες δεν είχαν κάποιο ρόλο στην κοινωνική ζωή ούτε δικαιώματα συμμετοχής στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Παρά τη συμμετοχή της στον απελευθερωτικό αγώνα, η γυναίκα παρέμεινε στην υπηρεσία τού νοικοκυριού, των παιδιών και τού συζύγου της. Υπό τις συνθήκες αυτές θεωρείτο περιττό για τη γυναίκα να μορφωθεί, αφού τα καθήκοντά της περιορίζονταν στο νοικοκυριό και στην ανατροφή των παιδιών. Η κατοχύρωση διά νόμου, το 1834, τής συμμετοχής των Ελληνίδων στη δημόσια εκπαίδευση δεν εφαρμόσθηκε στην πράξη γιατί δεν υπήρχαν τα απαραίτητα κονδύλια για να λειτουργήσουν σχολεία θηλέων από τους δήμους.

Τριάντα τρία χρόνια μετά την ίδρυση από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρείας τού πρώτου σχολείου κορασίων στην Αθήνα και είκοσι περίπου χρόνια μετά την απόκτηση τού ιδιόκτητου κεντρικού Σχολείου στην Αθήνα, το Διοικητικό Συμβούλιο δεν ξέχασε έναν από τους αρχικούς ιδρυτικούς σκοπούς τής Φ.Ε., δηλαδή να βοηθήσει την πρόοδο των δημοτικών σχολείων και τη διάδοση τής στοιχειώδους παιδείας στον λαό (Διοργανισμός τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, Ιούλιος 1836, Σκοπός, Άρθρο 2, σ.1). Έτσι η αποφάσισε να επεκτείνει τις δραστηριότητές της και να ιδρύσει προκαταρκτικά σχολεία κορασίων σε φτωχότερους δήμους της Ελλάδος και σε περιοχές όπου αυτό κρίθηκε χρήσιμο για την εμπέδωση τής ελληνικής γλώσσας. Με τον τρόπο αυτό έδειξε το έμπρακτο ενδιαφέρον της για την ελληνική εκπαίδευση, υποκαθιστώντας για μία ακόμα φορά το κράτος.

170659 124661830937969 199058 o[1]

Ο περίφημος πλάτανος τής Κηφισιάς το 1920. (Φωτογραφία Fr. Boissonnas)

Η οργάνωση και η λειτουργία των «εν Δήμοις σχολείων τής Φ.Ε.» ήταν παντού η ίδια. Οι Δήμοι διέθεταν κατάλληλο οίκημα για την στέγαση τού σχολείου και πλήρωναν τα έξοδα για τη συντήρησή του. Θα έπρεπε να εξασφαλίζουν ακόμα οίκημα για τη δασκάλα, συνήθως ένα υποτυπώδες δωμάτιο δίπλα στην τάξη. Τα εν Δήμοις σχολεία ήταν «προκαταρκτικά». Η διδασκαλία των μαθητριών παρέχονταν δωρεάν. Τη διοίκησή τού Σχολείου είχε τοπική πενταμελής ή επταμελής επιτροπή, συνήθως υπό την προεδρία τού Δημάρχου, τού Επισκόπου ή άλλου ευυπόληπτου πολίτη. Το πρόγραμμα σπουδών ήταν το ίδιο με αυτό των Σχολείων τής Αθήνας και διδάσκονταν τα εγκεκριμένα από το Υπουργείο μαθήματα αλλά και χειροτεχνήματα.

Επιδίωξη και στόχος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ήταν η ενίσχυση τής ελληνικής γλώσσας. Γι’ αυτό ο Γραμματέας τής Φ.Ε. Χ. Ν. Φιλαδελφεύς ανακοίνωσε στη συνέλευση τής 5ης Μαρτίου 1867 τη σύσταση δύο προκαταρκτικών σχολείων «προς το παρόν», στους φτωχότερους δήμους τής Αττικής, στους οποίους ομιλείτο η Αρβανίτικη, για να έχει την άμεση εποπτεία τους. Οι δήμοι αυτοί ήταν η Κηφισιά και το Μενίδι. Η Φ.Ε. ήλπιζε ότι και μόνον η παρουσία δασκάλας που μιλούσε μόνον την Ελληνική θα επηρέαζε θετικά τους κατοίκους (Πρακτικά Γενικής Συνέλευσης των Εταίρων, Κυριακή 5 Μαρτίου 1867). Στα περιφερειακά Σχολεία τής Φ.Ε. εφαρμοζόταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος, η οποία δεν απαιτούσε μεγάλο αριθμό δασκάλων, αφού οι πιο προχωρημένες μαθήτριες (πρωτόσχολες) βοηθούσαν τις μικρότερες. Το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαίδευσης μάλιστα με απόφασή του (15972/12133) αναγνώρισε επίσημα τα περιφερειακά δημοτικά Σχολεία τής Φ.Ε.

kifissia2

H κεντρική πλατεία τής Κηφισιάς το 1907 ("Eπιστολικό Δελτάριο" του 1907)

Οι δασκάλες των Σχολείων αυτών ήταν υποχρεωμένες ανά δίμηνο να στέλνουν στη Φ.Ε. αναφορά για τον αριθμό των κοριτσιών που φοιτούσαν στα Σχολεία αυτά καθώς και για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Ο αριθμός των μαθητριών μεταβαλλόταν ανά μήνα: π.χ. στο Αρσάκειο Ελευσίνας στις 7 Μαρτίου 1873 φοιτούσαν 43 κορίτσια, τον Απρίλιο 46, τον Μάιο 54, κάτι που βέβαια σημαίνει ότι ολοένα αυξανόταν ο αριθμός τους. Ταυτόχρονα όμως φαίνεται ότι δεν υπήρχε συγκεκριμένη περίοδος εγγραφών, αλλά ο καθένας όποτε ήθελε επέτρεπε στην κόρη του να φοιτήσει στο σχολείο ή την κρατούσε στο σπίτι για τις δουλειές ή να βοηθήσει στο μεγάλωμα κάποιου παιδιού. Την ελευθερία αυτή στη φοίτηση επέτρεπε και η αλληλοδιδακτική μέθοδος, σύμφωνα με την οποία οι μαθητές προχωρούσαν στην επόμενη «κλάση» κατά μάθημα, πάντα ανάλογα με την επίδοσή τους.

164802 124299914307494 2988724 n[1]

Φωτογραφία μαθητών προκαταρκτικού σχολείου στην Κηφισιά στις αρχές τού 20ού αιώνα (

Ένα από τα πρώτα χωριά τής Αττικής στα οποία ιδρύθηκε από τη ΦΕ προκαταρκτικό Σχολείο ήταν η Κηφισιά, ένας πανάρχαιος δήμος τής Αττικής που ανήκε στην Ερεχθηίδα φυλή. Το καταπράσινο προάστιο τής Κηφισιάς είχε και επί τουρκοκρατίας τραβήξει την προσοχή των Τούρκων μεγαλοτσιφλικάδων. Βέβαια, τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση άρχισαν να συγκεντρώνονται εκεί πολλοί Αθηναίοι παραθεριστές, ακόμα και το βασιλικό ζεύγος.

kisissia1

Το ξενοδοχείο Μελά στην Κηφισιά στις αρχές τού 20ού αι. ( "Επιστολικό Δελτάριο)

Στο κείμενό του «Αι εξοχαί των Αθηνών» ο Εμμανουήλ Ροΐδης περιγράφει την Κηφισιά 20 χρόνια μετά τη σύνδεσή της με την Αθήνα με σιδηρόδρομο: «Η Κηφισιά, αφού κατέστη ευπρόσιτος διά τού σιδηροδρόμου και απέκτησεν ευρωπαΐκόν ξενοδοχείον, δύναται να θεωρηθή ως η ικανοτέρα να θεραπεύση τας εξοχικάς ορέξεις των κατοίκων τής πρωτευούσης. Ουδ’ αύτη όμως προώδευσε πολύ. Κατά τας εργασίμους ημέρας τού θέρους μεταβαίνουσι αθηναϊκαί τινες οικογένειαι να γευματίσωσιν εν υπαίθρω, αλλ’ αι διερχόμεναι εκεί το θέρος είναι ολιγώτεραι των προ εικοσαετίαςουδ’ επικρατεί πλέον μεταξύ αυτών οία πριν εξοχική οικιότης. Το δείπνον εις το table dhote και ο περίπατος εφ’ αμάξης διεδέχθησαν τα γεύματα επί χόρτου και τας ευθύμους ονηλασίας. Και αυτός ο γέρων πλάτανος φαίνεται κύπτων υπό το βάρος τής ηλικίας. Η κόμη του ηραιώθη και οι κλάδοι του έχουσιν ανάγκην τού στηρίγματος των πασσάλων. Ούτος ήτο το μόνον ίσως άξιον λόγου δένδρον τής Αττικής και δεν αφήνει δυστυχώς απόγονον κανένα.» Το 1880 έγιναν στην περιοχή τής Κηφισιάς εξωραϊστικά έργα και το 1906 ηλεκτροδοτήθηκε. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο άρχισαν να κτίζονται οικίες και ξενοδοχεία στο Κεφαλάρι.

181761 129819353755550 1138246 n[1]

Η αγορά τής Κηφισιάς στις αρχές τού 20ού αι. ("Επιστολικό Δελτάριο")

Το 1867, δύο χρόνια πριν αρχίσει η ραγδαία ανάπτυξη τής Κηφισιάς ‒συνεπεία τής σιδηροδρομικής σύνδεσής της με την Αθήνα‒, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να προχωρήσει, κατόπιν προτάσεως τού Υπουργείου Παιδείας, στην ίδρυση σχολείου στην περιοχή για την ενίσχυση τής διδασκαλίας τής ελληνικής γλώσσας.

Τον πρώτο χρόνο τη διεύθυνση τού Σχολείου ανέλαβε η παλιά πτυχιούχος τού Αρσακείου Λεμονιά Φωτιάδου, την οποία μάλιστα το Δ.Σ. χαρακτήρισε ως «έχουσαν ζήλον και επιμέλειαν ανωτέραν παντός επαίνου». Μέχρι τον Μάρτιο τού 1867 είχαν φοιτήσει εκεί 53 μαθήτριες. Το Σχολείο στεγάσθηκε αρχικά σε κτήριο που ανήκε στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Ο Στέφανος Γαλάτης αναφέρει ότι πιθανώς βρισκόταν απέναντι από τον παλαιό πλάτανο, στην ανατολική πλευρά τής πλατείας, όπου βρίσκονται και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Δημιουργήθηκε μάλιστα ζήτημα μεταξύ τής Φιλεκπαιδευτικής και τής Αρχαιολογικής Εταιρίας, το οποίο έληξε το 1878 με συμβιβασμό. Φαίνεται ότι η Φ.Ε. αγόρασε από την Αρχαιολογική Εταιρεία το οικόπεδο με το επ’ αυτού κτίσμα, προκειμένου να στεγάσει το Σχολείο της σε ιδιόκτητο κτήριο. Τον Απρίλιο τού 1876 η Αρχαιολογική Εταιρεία ακύρωσε την αγορά, διότι το οικόπεδο είχε αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Εν τω μεταξύ η Φ.Ε., από τον Μάιο τού 1873, είχε αποφασίσει να αγοράσει οικόπεδο 1.500 μέτρων με φρέαρ στην Ελευσίνα για να στεγάσει το εκεί Αρσάκειο. Έτσι αποφάσισε να ζητήσει από την Αρχαιολογική Εταιρεία να τής επιστρέψει τα χρήματα, ώστε να ξεκινήσει την ανέγερση τού Σχολείου στην Ελευσίνα. Τον Οκτώβριο τού 1876 η Αρχαιολογική Εταιρεία αποδέχθηκε να αποζημιώσει τη Φ.Ε. υπό τον όρο να κατασκευάσει μουσείο δίπλα στο υπό ανέγερση σχολείο. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτό και φυσικά το θέμα λύθηκε στα δικαστήρια.

976658 489265771144238 1593585436 o[1]

Το άλσος τής Κηφισιάς ("Επιστολικό Δελτάριο")

Αργότερα, για την οικοδόμηση ιδιόκτητου σχολείου αγοράστηκε στο ψηλότερο σημείο τού χωριού οικόπεδο σε πλειστηριασμό αντί 1.270 δρχ., όπως ανακοινώθηκε στο Δ.Σ. στις 28 Ιανουαρίου 1870. Στο Σχολείο διδάσκονταν εκτός από τα Ελληνικά και εργόχειρα. Μέχρι το 1874 φοιτούσαν σε αυτό και αγόρια, 30 ή 50 τον αριθμό. Το 1874 αποχώρησαν οι άρρενες μαθητές, αφού το γεγονός ότι στις μεγάλες τάξεις τού προκαταρκτικού τα αγόρια ήταν αρκετά μεγάλα για να φοιτούν μαζί με τα κορίτσια απασχόλησε το Δ.Σ. Το 1877, μολονότι το Σχολείο είχε 50 μαθήτριες, θεωρήθηκε ότι δεν ανταποκρίνεται στον σκοπό του. Διατηρήθηκε όμως μέχρι το 1880, οπότε και έκλεισε μετά από λειτουργία 13 ετών.

 

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

φιλόλογος ‒ ιστορικός